Fortepiany zaliczamy do rodziny chordofonów klawiszowych czyli instrumentów, w których źródłem dźwięku jest drgająca struna. Jego nazwa to splot dwóch włoskich słów: “forte” czyli “głośno” oraz “piano” to jest “cicho”. Te słowa znajdowały się w nazwie pierwszego powstałego na świecie fortepianu (z roku 1709 lub 1711): “Gravicembalo col piano e forte”, co oznacza “klawesyn z możliwością grania cicho i głośno”.
Struny w fortepianie są rozłożone na stalowej płycie, a dźwięk wydobywa się poprzez uderzenie w nie młoteczkami pokrytymi filcem. W zależności od siły uderzenia w klawisz, na klawiaturze fortepianu wydobywany jest dźwięk o odpowiedniej dynamice i tuż po odbiciu młoteczka od strun, zatrzymuje się on wyżej lub niżej. Taki mechanizm pozwala na szybkie powtarzanie tego samego dźwięku czyli repetycję. Główne różnice pomiędzy fortepianem a pianinem to:
- układ strun - w pianinie struny są ułożone pionowo, natomiast w fortepianie poziomo
- mechanizm wewnętrzny oraz sposób jego działania
- cena oraz jakość brzmienia
- rozmiar - pianina powstały w celu poszukiwania jak najmniejszej ilości miejsca
Klawisze fortepianu są wykonane z drewna, na które dawniej nakładano okładzinę wykonaną z kości słoniowej w przypadku klawiszy białych oraz drzewa hebanowego dla klawiszy czarnych. Obecnie stosuje się głównie różnego rodzaju plastik oraz plexi.
Produkowane w dzisiejszych czasach fortepiany różnią się pod względem długości ich skrzydła, nazywanego również ogonem. Na przestrzeni wielu dziesięcioleci, producenci fortepianów starali się stworzyć jak najkrótszy instrument, jednak akustyczne właściwości strun nakładają w tym temacie ograniczenia co do minimalnej długości. Z kolei szerokość fortepianu jest uwarunkowana ilością (przeważnie 88) oraz standardową szerokością klawiszy i wśród nowoczesnych fortepianów oscyluje ona pomiędzy 140 a 145 cm. Ze względu na długość fortepiany dzielmy na:
- Fortepian miniaturowy: 135-155 cm
- Fortepian gabinetowy: 155-180 cm
- Fortepian salonowy: 180-210 cm
- Fortepian półkoncertowy: 210-240 cm
- Fortepian koncertowy: 240-300 cm
Wielkość fortepianu wpływa bezpośrednio na jego dźwięk. Zasady akustyki są pod tym względem niemożliwe do przeskoczenia. Generalna zasada mówi o tym, że im niższy wydobywamy dźwięk, tym struna musi być dłuższa, czyli płyta rezonansowa musi być większa. O ile w fortepianach domowych czy też gabinetowych jest dopuszczalny kompromis pomiędzy oszczędnością miejsca a jakością barwy dźwięku, o tyle taka sytuacja nie może mieć miejsca w przypadku instrumentu koncertowego lub podczas nagrywania w studio.
Warto również wspomnieć o co raz bardziej popularnych fortepianach akustyczno-cyfrowych produkowanych przez firmę Yamaha pod nazwą silent piano. Całość polega na tym, że kiedy tryb silent jest aktywny, praca młotków zostaje wstrzymana, zaś ich funkcje przejmują najwyższej jakości czujniki ruchu klawiszy, przesyłając odpowiednie sygnały do modułu brzmieniowego. Dzięki temu możemy grać o dowolnej porze dnia i nocy nie przeszkadzając tym innym.
